ντεϊσμός

θρησκευτική και φιλοσοφική θεωρία που εμφανίστηκε την εποχή του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Σύμφωνα με αυτή ο θεός, αν και δημιουργός του κόσμου δεν ρυθμίζει την τύχη του και δεν παρεμβαίνει στην πορεία των ανθρώπινων πραγμάτων. Από την άποψη αυτή ο δ. βρίσκεται στον αντίποδα του θεϊσμού που θεμελιώνεται στην πίστη για την αδιάρρηκτη σχέση ανθρώπου και Θεού και διαφέρει από τον αθεϊσμό, ο οποίος αρνείται την ύπαρξη του θεού. Ο ν., που αναπτύχθηκε σε συνδυασμό με την ιδέα της φυσικής θρησκείας, η οποία ήταν ασυμβίβαστη με την παραδοσιακή πίστη στην εξ αποκαλύψεως θρησκεία, υποστηρίχτηκε αρχικά στην Αγγλία από τον φιλόσοφο του 17ου αι. λόρδο Χέρβερτ του Τσέρμπουρι στη μελέτη του Δοκίμιο για την αλήθεια (1624). Ο ν. βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στους διανοητές του 18ου αι., όπως ήταν ο Τζ. Τόλαντ, ο Α. Σαφτέσμπουρι, ο Τ. Τζέφερσον, ο Μπ. Φράνκλιν, ο Τ. Πάιν και ο Βολτέρος.

* * *

ο

(φιλοσ.) φιλοσοφική-θρησκευτική κατεύθυνση τού 17ου και 18ου αιώνα που δέχεται την αφηρημένη ιδέα ενός θεού, ενός δημιουργού ως πρωταρχικής αιτίας τού σύμπαντος, αλλά, σε αντιδιαστολή με τον θεϊσμό, απορρίπτει την ανάμιξή του στις διεργασίες που συντελούνται σ' αυτό.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γαλλ. deisme < λατ. deus «θεός» + κατάλ. -ισμός*].